Meer koet, minder afval
Je zag ze misschien al op het water liggen in Gent, aan de Ajuinlei of de Reep: kleine, fel gekleurde platformpjes waar een grijs-zwarte watervogel met witte snavel allerlei vondsten naartoe sleurt. Ze maken deel uit van Meer koet, minder afval, het masterproject van Jaron Vandevelde, student autonome vormgeving aan KASK & Conservatorium.
Een dagelijkse observatie leidde tot het project: vanuit zijn woonboot zag hij meerkoeten nesten maken op kleine uitsteeksels aan de boten. Hij zag hoe vindingrijk ze zijn in het verzamelen van materiaal en het construeren van hun nest. Regelmatig slepen ze repen plastic of verpakkingen aan. In een groenere omgeving zou dit mos, gras of ander organisch materiaal zijn. Maar de meerkoet is een keiharde overlever in het stedelijk waterlandschap. Ook futen gebruiken trouwens afval in hun nesten.
Dit gedrag is uitgebreid gedocumenteerd en ook bestudeerd. In februari 2025 verscheen het resultaat van een onderzoek naar meerkoetennesten in Amsterdam. Auke-Florian Hiemstra, Barbara Gravendeel en Menno Schilthuizen analyseerden het plastic afval en ontdekten zo dat sommige nesten al 30 jaar hergebruikt worden.* Nesten van organisch materiaal zinken na verloop van tijd, maar met plastic blijven ze drijven als basis voor een nieuw nest. Plastic zorgt voor meerkoetenarchitectuur die van generatie op generatie wordt doorgegeven.
Jaron gaat verder dan analyse en gebruikt artistieke onderzoeksmethodes om een verandering teweeg te brengen. In een samenwerking tussen mens en dier is het zijn intentie om hun gemeenschappelijke leefomgeving afvalvrij te maken. Hij speelt in op een bestaand gedragspatroon en hoopt met zijn interventie om enerzijds bewustzijn bij de mensen te vergroten over de aanwezigheid van de meerkoet én het afval en anderzijds om samen actief de strijd aan te binden tegen de vervuiling van het water.
Een circulaire aanpak domineert het project: de platformen zijn allemaal gemaakt van afval en gerecycleerd materiaal, opgevist uit bouwcontainers of gevonden op straat. Hun vorm is afhankelijk van toeval en de creativiteit van de bouwer, net zoals bij het meerkoetennest. Na de constructie beschildert Jaron de zijkanten met bootvernis, die niet afschilfert in het water. Hij plaatst de platformen door ze achter zijn kano te laten dobberen. Hoe dat in zijn werk gaat, zie je hier. Zowel Jarons hond Javel, als vrienden en familieleden zijn intussen uitgegroeid tot meerkoetwatchers. Jaron en de watervogels hebben een gelijkwaardige rol: beiden bewegen zich op het water, verzamelen afval en communiceren luid over hun acties.
De cocreatie tussen kunstenaar en watervogel past binnen het discours van autonome vormgeving. Binnen deze masteropleiding wordt de rol van de kunstenaar in o.a. ecologische vraagstukken actief gestimuleerd en onderzocht: van denken naar doen, vooral niet bij de pakken blijven zitten. Interdisciplinaire input vindt Jaron bij het masterseminarie van Glenn Deliège (The Animal Question). Onderzoeker Bert Deroo (Futures through Design) begeleidt Jaron bij zijn masterthesis. Daarnaast krijgt hij ondersteuning van zijn praktijkmentor en onderzoeker María Boto Ordoñez.
Ondanks de serieuze drijfveren, legt Jaron de connectie tussen de dieren- en mensenwereld wel met humor. De meerkoeten worden op de bont beschilderde platformpjes opgevoerd als chauffeurs van vuilniswagens of medewerkers van IVAGO (de Gentse afvalmaatschappij). Ook op de website meerkoetminderafval.com duikt de speelse tekenstijl op. Het is een bewuste keuze om op een lichtvoetige manier een groot probleem, zwerfvuil, zichtbaar te maken. Je kan aan de hand van de kaartjes ook zelf je meerkoetenwandeling plannen. Het voorjaar is het uitgelezen moment om de meerkoeten in actie te zien. Voorlopig bouwen ze nog volop aan hun nest, benieuwd wat de volgende weken hen nog brengen.
* Verschenen in Ecology, februari 2025.
