Nomadic School of Arts: reisverslag van eeuwig halverwege

Wat kan het nomadisme bijdragen aan de onderwijsontwikkeling op KASK & Conservatorium? Dat is een vraag die we* onder impuls van het Voorsprongfonds onderzoeken in het project de Nomadic School of Arts.

Kortgezegd werken we binnen het kader van nomadisch denken en leren tot en met september 2023 om inhoudelijke, praktische, methodologische en infrastructurele onderwijsexpertise op te bouwen, die zowel on- als off-campus kan worden ingezet. Deze periode dient als experimenteer- en ‘proof-of-concept’-fase. Door het ontwikkelen van mobiele creatie-, presentatie- en participatieplekken buiten de schoolmuren, in samenwerking met diverse stakeholders, wensen we onze eigen blikken te verruimen en de school, bestaande en nieuwe trajecten toegankelijker te maken. Inclusie, nomadisch onderwijs en modulair leren gaan hierbij hand in hand.

Een idee als dit ontstaat natuurlijk niet alleen. De krijtlijnen van de nomadische school vonden al eerder weerklank in (eerder ad hoc) activiteiten en onderzoeken op en rond KASK & Conservatorium. Denk hierbij bijvoorbeeld aan onderwijs(gerelateerde) activiteiten die off-campus plaatsvonden, zoals o.a. Garden Happenings (o.a. Laura Herman, Birgit Cleppe, Bert de Roo, Anna Stoppa), in situ projecten van de master na master hedendaagse muziek en de ontwikkeling van circulaire infrastructuur, zoals de Reset Mobile van Gert Robijns. Daarnaast worden onze structuren, verhoudingen, hiërarchieën, lesmethodes en curricula al langer in vraag gesteld. Een voorbeeld hiervan is de projectweek Uninstructing Photography, waarin door studenten en docenten rond de blinde vlekken in het curriculum werd gewerkt. Ook vonden er al enkele onderzoeken en werkgroepen rond diversiteit en inclusie plaats. Bovendien ontstonden er interdisciplinaire subculturen van studenten en docenten die niet enkel binnen hun eigen discipline willen (blijven) werken.

Ten slotte mengt KASK & Conservatorium zich sinds twee jaar in het debat en de ontwikkelingen omtrent de Arsenaalsite, die een groot potentieel heeft als nomadische experimenteerplek.

KASK & Conservatorium probeert aan deze (eerder individuele) initiatieven een meer solide structuur te geven en reageerde op de oproep van het Voorsprongfonds, een post-corona relancefonds dat de opgelopen “achterstand wil ombuigen in een voorsprong”. De drie speerpunten van het fonds zijn (1) de uitbouw van een Vlaams opleidingsportfolio dat toekomstbestendig en wendbaar is, (2) levenslang leren en (3) inzetten op digitale onderwijsvormen. KASK & Conservatorium schreef eind juni 2021 een dossier waarin met name wordt ingezet op het tweede speerpunt.

Een inventarisatie van de noden en verlangens van onderwijzend en ondersteunend personeel (zomer 2021) aan het KASK & Conservatorium leidde tot een opdeling van de noden in drie krijtlijnen:

1. Off-campus onderwijs: leertrajecten op tijdelijke (stedelijke) sites, een verplaatsbare school die snel naar buiten treedt, in interactie met buurten en lokale organisaties et cetera…
2. Diversiteit en inclusiviteit: verlagen van drempels m.b.t. instroom en doorstroom, inclusiever en diverser maken van curriculum en werking van de school, ontwikkeling van participatieve en geïntegreerde kunst- en ontwerppraktijken en zo verder…
3. Modulair onderwijs: flexibilisering van curricula en ontwikkeling van innovatieve onderwijsmethodes, inbedding van levenslang leren, inter- en transdisciplinair projectonderwijs…

Het project van de Nomadische School of Arts probeert dus als geheel in te spelen op die drie doelstellingen en verbindt het nomadische en off-campus experiment aan concrete acties rond inclusie en diversiteit en het onderzoek naar en de uitwerking van modulair onderwijs.

Bij het nomadische of het nomadisme denken we in eerste instantie aan het zonder vaste verblijfplaats functioneren, of al rondtrekkend leven. Daarnaast is het een manier van (out-of-the-box) denken die, volgens o.a. filosofen Gilles Deleuze en Rosi Braidotti, streeft naar een constante deconstructie en het bevragen van de conventionele normen of de normen die we als universeel beschouw(d)en. Ook is het een houding of mind-set die bouwt aan een identiteit die zelf bol staat van, maar ook om kan gaan met verschuivingen en veranderingen.

Hoe kan zoiets vorm krijgen in de context van een kunstschool? Het nomadisch werken en leren houdt een actief bevragen van de eigen overtuigingen in, evenals het constant scheppen van en werken binnen veranderende contexten en daarmee het investeren in niet-permanente werkvormen en werkplekken. Zo werkt bijvoorbeeld de minor Nomadisch bouwen o.l.v. Wouter Decorte een heel academiejaar aan de ontwikkeling en uitvoering van een nomadisch klaslokaal, voert Angelique Campens met haar studenten nomadische gesprekken met kunstenaars en buurtbewoners rond Art in Public Space (extra-curriculair!) en bevraagt de opleiding Jazz/Pop/Muziekproductie binnen het project No Barriers for Music de eigen drempels rond in- en doorstroom van nieuwe studenten.

Het is een “uit de kaders breken”: samenwerken over grenzen van disciplines heen, letterlijk buiten de muren van de scholen en ook figuurlijk, bijvoorbeeld in interactie met niet-kunststudenten.

Het nomadische gedachtegoed helpt ons als individu, maar ook ons als kunstinstituut, om snel(ler) in te spelen op de veranderingen van de maatschappij (bijv. nieuwe noden, nieuwe wensen, nieuwe materialen, nieuwe middelen), nieuwe groepen studenten te verwelkomen (potentiële studenten die eerder buiten de “normen” vallen) en los te komen van onze eigen (voor)oordelen.

De Nomadische School of Arts is uiteraard meer dan haar op papier geformuleerde doelstellingen. Concreet zullen we onze experimenteerfase in oktober 2023 afsluiten met een draaiboek voor nomadische onderwijsexperimenten, een nomadisch klaslokaal (multi-inzetbaar en makkelijk verplaatsbaar), nieuwe lesmethodes en nieuwe (structurele) samenwerkingen met externen.

Ook hopen we dat het project een katalysator kan zijn voor interne samenwerkingen tussen de verschillende opleidingen/diensten van KASK & Conservatorium én met de diensten/opleidingen van de HOGENT.

Minder concreet, maar even essentieel, hopen we vooral dat de nomadische mind-set zich zal nestelen in onze geesten. En niet enkel in onze geesten, maar – en misschien nog belangrijker – in onze structuren; van de school én van de sector. Het nomadisme vereist een sterke mate van flexibiliteit, autonomie, zelfsturing en decentralisatie, die als vanzelf in conflict komt met een centrale organisatie (zoals KASK & Conservatorium en HOGENT) en regelgeving. Het project van de Nomadische School daagt deze structuren dagelijks uit en heeft op die manier een belangrijke signaalfunctie.

Het project hanteert een tweeledige aanpak. Ten eerste stimuleert ze docenten en studenten om buiten de campus nomadisch te experimenteren met nieuwe inhouden en methodes in het kunstonderwijs (bottom-up). Dit doet ze door de organisatie van projectrondes én de ontwikkeling van de interdisciplinaire projectweek It’s About Time! in maart 2023 (Meedoen? Lees gauw verder). Tegelijkertijd onderzoekt de Nomadische School of Arts de institutionele capaciteit om het hoger kunstonderwijs diverser en inclusiever te maken d.m.v. scans, intervisietrajecten en professionaliseringsactiviteiten (eerder top-down). Daarbinnen onderzoekt collega Valérie Smet de mogelijkheden van een transitie naar modulair onderwijs, waarbij de huidige experimenten als input dienen.

Zo gaan de Dienst Communicatie en Dienst Personeelsaangelegenheden hun werkgeverscommunicatie in samenspraak met Rosa vzw scannen en gaan de vakgroepvoorzitters een leertraject aan met Hybried vzw omtrent selectie en rekrutering. Ook de studie- en trajectbegeleiders zullen een intervisietraject ondernemen o.l.v. Marianne Schapmans (HOGENT), waarin zij zich focussen op hun eigen identiteit, visie en gespreksmethodieken. Daarnaast hebben drie duo’s ervaringsdeskundige studenten en studenten Orthopedagogie de gebouwen van de Grote Sikkel (Paddenhoek en Biezekapelstraat) en de Kunstenbibliotheek gescand op toegankelijkheid. Ook zal de dienst Infrastructuur samen met Inter.Vlaanderen enkele erfgoedgebouwen scannen op toegankelijkheid.

Ten slotte is sinds eind oktober Leni Van Goidsenhoven gestart. Zij heeft binnen de Nomadische school het mandaat om professionaliseringsmateriaal en -activiteiten te ontwikkelen, binnen te halen (via uitnodiging externe experten), uit te voeren (o.a. i.h.k.v. disability studies) en te organiseren binnen het kader van diversiteit en inclusiviteit, afgestemd op de noden uit de verschillende opleidingen.

De kern van de Nomadische School of Arts is een focus op bottom-up initiatieven van onderwijzend personeel, ondersteunend personeel en studenten om zelf nomadische projecten of activiteiten in te dienen om binnen dit kader te experimenteren.

Dit doet ze door middel van projectrondes, waarin studenten en docenten een eigen nomadisch (experiment)project kunnen indienen. Projectronde 1 en 2 vonden plaats in juni en oktober 2022, de laatste projectoproep liep 16 januari 2023 af. Projecten worden beoordeeld op criteria als relevantie, noodzaak, gemeenschapsvorming en impact, relatie met onderwijs, redelijkheid, duurzaamheid en innovatie.

Deze nomadische experimenten creëren onderwijsactiviteiten voor studenten, zoals minors, workshops en masterclasses en extracurriculaire activiteiten. Zo ontwikkelden Bert De Roo, Giliam Ganzevles, Mirte van Aalst en Tim Joye de minor Ambassade voor het Meer-dan-Menselijke waarin zij met studenten de Arsenaalsite bekijken vanuit een perspectief waarbij alle levende wezens op eenzelfde niveau staan. Door on-site aanwezigheid en interventies zal de Ambassade bewustzijn van en gevoeligheid voor de huidige en toekomstige meer-dan-menselijke bewoners realiseren.

Ook organiseerden Senne Guns, Vincent Pierins en An De bisschop in samenspraak met De Koer en Graffiti vzw het project A School Called Tribe, waarin hiphoppers, studenten muziekproductie, jazz en pop én studenten van de educatieve master samenwerkten. Het artistieke resultaat is een mix van jazz, hiphop en slam poetry, gegroeid uit de muzikale en tekstuele ‘flavours’ van alle betrokkenen.

Naast projecten die binnen het curriculum vallen, ontstaan er ook meer en meer initiatieven die extra-curriculair zijn óf door studenten georganiseerd worden. Zo zal er in de projectweek van maart 2023 een interdisciplinair programma plaatsvinden rond “Tijdelijkheid”. Het heet It’s About Time! en wordt georganiseerd door Samira El Khadraoui in samenspraak met alle trajecten.

Ook studenten werken aan nomadische experimenten. Zo organiseert Wolfgang Tant Digital Nomadic Happenings waarbinnen vragen worden gesteld als: Hoe kun je digitaal samenwerken? Hoe kan je een nieuw publiek bereiken? Hoe werkt het digitale verbindend? En: welke media ontmoeten elkaar? Raindo Siagian zal in het voorjaar op de Arsenaalsite te vinden zijn met zijn project The Function of Non-Functionality, waarin hij de rituele kracht van een praktische plooitechniek met wit papier onderzoekt. Een periode lang zal hij als een fabrieksarbeider aan de lopende band deze vouwen blijven maken en onderzoeken hoe dit in verband kan staan met rituele handelingen. Charlotte Callens werkt vanaf semester II aan het project Toiletten als ontmoetingsplaats, waar zij met medestudenten onderzoekt hoe de Horta-toiletten een ontmoetingsplek/safe(r) space kan worden.

Al deze initiatieven zoeken geregeld extra studenten die zich (voor korte momenten of langere tijd) willen engageren. Wil je daar meer over weten? Kijk dan zeker op de PORTFOLIO-pagina van de Nomadische School of Arts, waar alle projecten te vinden zijn.

De Nomadische School of Arts leeft! Van minors tot projectweken, van eenmalige atelierbezoeken tot langdurig lesaanbod, van nomadische think tanks tot on-campus bootcamps, van studenteninitiatieven tot extra-curriculaire activiteiten, van intervisietrajecten tot professionaliseringsactiviteiten… je vindt het allemaal binnen het project.

Het Voorsprongfonds voorziet middelen voor de nomadische school of arts tot midden oktober en zal op dat moment in principe aflopen. Natuurlijk willen we niet verdwijnen en zullen we er alles aan doen om — dan wel met concrete acties, dan wel in de hoofden van de participanten — te blijven bestaan.

Dit is dan ook een oproep aan alle lezers! We nodigen je van harte uit om mee na te denken over de toekomst van de Nomadische School of Arts. Hoe zorgen we dat de ervaringen die we hebben opgedaan bestaan blijven? Welke stappen moeten we zetten om geïntegreerd te raken in onze onderwijsvisie? Hoe kan de nomadische mind-set de structuren van onze school permanent veranderen? Ook zijn we doorlopend op zoek naar nieuwe nomadische experimenteerplekken. De Arsenaalsite is niet onze enige piste, dus contacteer ons zeker als je nog anderen ideeën hebt.

De Nomadische School of Arts is er voor en door KASK & Conservatorium en al wie zich daar begeeft!

*
De Nomadische School of Arts wordt mogelijk gemaakt door een projectteam van vijf (tijdelijke) medewerkers. Projectleider Joris Blanckaerten projectcoördinator Aike Roodenburg staan in voor het kader, de visie en de dagelijkse werking van het project.

Valérie Smet houdt zich bezig met het luikje van Onderwijsontwikkeling. Zij is verantwoordelijk voor de implementatie van initiatieven en projecten op het vlak van onderwijsvernieuwing en modulair leren. Leni Van Goidsenhoven heeft het mandaat om professionaliseringsmateriaal en -activiteiten te ontwikkelen, binnen te halen (via uitnodiging externe experten), uit te voeren (o.a. i.h.k.v. disability studies) en te organiseren binnen het kader van diversiteit en inclusiviteit, afgestemd op de noden uit de verschillende opleidingen. Ten slotte staat Samira El Khadraoui vanaf 16 december 2022 in voor de organisatie, uitvoering en documentatie van een interdisciplinaire programmatie rond het thema “Tijdelijkheid”, in de projectweek van 20–24 maart 2023: It’s About Time!