Een groeiende groep kinderen en tieners groeit op in één of andere vorm van stapelbouw: van grootschalige sociale hoogbouw, over private flats tot kleinschalige cohousing. Toch hebben we weinig zicht op hun ervaringen rond de leefbaarheid van stapelbouwomgevingen, de sociale en ruimtelijke beleving van hun woonomgeving, wat het ook moeilijk maakt om zicht te krijgen op volgens kinderen en tieners wenselijke ontplooiingsmogelijkheden die de omgeving van stapelbouw zou moeten aanreiken. De centrale doelstelling van dit project was om aan de hand van sociaalruimtelijk belevingsonderzoek en ontwerpend onderzoek met kinderen en tieners beter zicht te krijgen op de betekenisgeving, leefbaarheid en ontplooiingskansen voor kinderen en tieners in verschillende contexten van stapelbouw, teneinde aandachtspunten aan te reiken aan ontwerpers en sociaal werkers om meer ondersteunende en kansrijke stapelbouwomgevingen te creëren.

Een ‘kindvriendelijke’ omgeving wordt vaak nagestreefd vanuit het idee dat kinderen een aparte, kwetsbare groep zijn, met aparte noden en wensen, en dat ze dus aparte ruimtes nodig hebben die hieraan beantwoorden. Dit beeld houdt weinig rekening met enerzijds de diversiteit binnen de groep kinderen en anderzijds de gelijkenissen tussen kinderen en andere (leeftijds)groepen m.b.t. het wonen. Binnen het onderzoek verlaten we deze categoriale benadering en zien we kinderen en tieners als medeburgers. Ook zij zijn gebruikers en vormgevers van de ruimte en moeten dus betrokken worden bij processen over die ruimte. De focus verschuift hierdoor van de verschillende noden van verschillende bevolkingsgroepen naar de ruimte en de kwaliteit ervan als gedeeld goed. Samen met kinderen en tieners onderzochten we de woonomgeving om te komen tot een aantal bouwblokken voor ruimtelijke kwaliteit: thema’s en randvoorwaarden om mee aan de slag te gaan in stapelbouwomgevingen.

Het project bevatte verschillende onderzoekssporen:

1. Theoretisch literatuuronderzoek en praktijkgerichte state-of-the-art rond kinderen en stapelbouw; met o.a. de ontwikkeling van (1a) een tijdslijn, die een beknopt overzicht weergeeft van de ontwikkeling van stapelbouw in de afgelopen 100 jaar, maatschappelijke en ruimtelijke beleidsevoluties in Vlaanderen, referentievoorbeelden uit binnen- en buitenland en onderzoek naar kinderen, tieners en hun woonomgeving en (1b) een theoretisch kader rond ‘ruimte’ en ‘ruimtelijke kwaliteit’.
2. Belevingsonderzoek met kinderen en tieners in Europark (Antwerpen), Lange Velden (Wondelgem, Gent) en diverse stapelbouwomgevingen in regio meetjesland. De gesprekken met in totaal 54 kinderen, tieners en/of hun ouders gaven een empirische invulling aan de bouwblokken voor ruimtelijke kwaliteit. Daarnaast werd geëxperimenteerd met een virtuele 360° omgeving om de belevingsinformatie op een toegankelijke en visuele manier te tonen.
3. Ontwerpend onderzoek op concrete stapelbouwomgevingen of planningsprocessen in Gent (cases Watersportbaan en Lange Velden) met daaraan gekoppeld een onderwijsspoor met interdisciplinaire onderwijsactiviteiten die het thema binnen de opleidingen sociaal werk en landschaps- en tuinarchitectuur onder de aandacht moeten brengen.

De eindresultaten van het onderzoek werden breed verspreid via een praktijkgerichte tentoonstelling en publicatie. Onder de titel ‘Kindvriendelijke stapelbouwomgevingen’ werden tien bouwblokken voor ruimtelijke kwaliteit toegelicht: veiligheid, vitaliteit, betekenisvolle personen, voorzieningen, schaal, privacy, toegankelijkheid & grenzen, eigenheid, ontmoeting & conflict en eigenaarschap. Aan de hand van uitspraken, referentiebeelden en randvoorwaarden worden ruimtelijke én sociale professionals hiermee geïnspireerd om analyse- en interventiegericht aan de slag te gaan in en met bestaande en toekomstige stapelbouwomgevingen. Op de tentoonstelling werden de bouwblokken rijkelijk geïllustreerd door zeven installaties met daarin concretere thema’s en uitspraken uit de verschillende onderzoekscases. Tijdens de open publieksmomenten, thematische activiteiten en studiedagen werden meer dan 500 geïnteresseerden bereikt, waaronder sociale en ruimtelijke professionals, beleidsmakers, academici, docenten en studenten. De eindtentoonstelling werd met behulp van 360°-beelden, foto’s en audio-opnames gedocumenteerd, waardoor je een virtueel bezoek kan brengen aan de expo. Tot slot werd over het onderzoeksproces gerapporteerd in enkele onderzoeksverslagen en artikels. Alle eindproducten vind je op http://blok.kids-gids.be

BLOK is een onderzoeksproject van de onderzoekscentra eCO-CITY en Futures through Design.