Jens Vuylsteke, Aude Janssens en Elias Van De Woestyne
Het antwoord zit eigenlijk al in het landschap.

Hoe maak je de geschiedenis van het landschap terug zichtbaar voor de bewoners van dat landschap? Met een verdwenen stoomtramlijn als startpunt onderzochten studenten van de derde bachelor landschaps- en tuinarchitectuur deze en andere vragen in hun bachelorproef. Onder hen Jens Vuylsteke, Aude Janssens en Elias Van De Woestyne. Ze bestudeerden het landschap tussen Vossem en Tienen, elk vanuit een andere invalshoek.

In de eerste helft van de twintigste eeuw tufte een stoomtram door de vallei van de Demer en de Dijle, in de volksmond “Zwette Jean”. Over de oorsprong van de naam is geen absolute duidelijkheid, maar de zwarte locomotief en de even zwarte rookpluim moeten tot de verbeelding gesproken hebben rond 1900. 

Claire Stragier
Wat was jullie opdracht?

Jens Vuylsteke
De vraag paste binnen het groter geheel van het Nationaal Park Brabantse wouden. Daar is een gebiedsvisie voor geschreven. Een werkpunt binnen één van die doelstellingen is een nieuwe creatieve route aanleggen doorheen het park met de tramlijn als basis.

Aude Janssens
De erfgoedwaarde daarvan terug opwaarderen.

CS
Hoe begin je daaraan?

Elias Van De Woestyne
Allereerst naar de site gaan en kijken hoe die er effectief bij ligt. We zijn samen naar daar gegaan en we hebben de route afgestapt. We zijn gaan praten met de oudere bewoners die nog effectief op de tram gezeten hebben, maar dan bleek al snel dat er eigenlijk niet zoveel meer van overblijft. Het tracé is op zeer korte tijd ook weer verdwenen.

AJ
Er waren nog fysieke herinneringen, maar ze werden nog niet geactiveerd. Passanten die niet geïnformeerd waren, wisten niet wat daar was. Er is een klein wandelpaadje met de naam, een bord en één monument, maar dat is wel een 13 km lange route. De lijn als geheel was niet leesbaar.

JV
Vele delen zijn geprivatiseerd ondertussen, terwijl je wel de bedding mooi ziet. Dan was de vraag naar ons: hoe ga je om met de publieke en de private ruimte?

CS
Wat was jullie visie?

EVDW
Bij mij was het eenvoudig. Op heel korte tijd was de tramlijn weer verdwenen en de tram heeft ook niet zo lang gereden. Hoe kan dat zo snel weer weg zijn? De vooruitgang die de tramlijn in gang heeft gezet is net wat de lijn zo snel heeft toen verdwijnen. Ik wou terugschakelen naar het landschap vóór de tramlijn en zo hedendaagse problematieken aanpakken. Toevallig passeert de tramlijn landbouwgrond, een vallei en flanken. Er is een bron die droog komt te liggen, de schaalgrootte van de landbouw, ontbossing en versnippering. Ik vond er een rode draad in terug.

AJ
Mijn insteek was de vervreemde relatie tussen de mens en de natuur. Hoe kunnen we de bewoners van het landschap terug in verbinding brengen met de natuur? De stoomtram was technologische vooruitgang. Die zorgde voor een snellere verbinding tussen de dorpen. Maar er was nog traagheid aan verbonden. De tram kon bepaalde hellingen niet voorbij, hij moest voorzien zijn van genoeg kolen en water. Vandaag moet je traagheid zelf actief gaan opzoeken. Ik wil de vertragende kracht van “Zwette Jean” dan gebruiken om bewuste natuur- en landschapsbeleving te activeren in die regio.

JV
Bij de vorming van een landschap is water een heel belangrijk element. Welke invloed heeft dat gehad op het landschap? We gaan er ook niet altijd even slim mee om. De tram doorkruiste drie valleien: de Voer, de Ijse- en de Dijlevalle. Dat zijn de locaties waarrond ik ben gaan ontwerpen en dan ben ik met het water aan de slag gegaan. De elementen uit het landschap zijn meer naar voor gekomen in plaats van de geschiedenis van de tram.

CS
Speelt milieubewustzijn een grote rol in jullie praktijk?

AJ
Het was vaak een reality check. Het ging over een grote regio waar veel interessante dingen aan bod komen. De docenten zeiden dat we met onze bachelorproef niet elk probleem moesten oplossen. De focus bleef de recreatieve invulling. Ik moest mij inhouden. Je kunt niet opeens de stikstofproblematiek van een heel nationaal park oplossen. Ik heb dan gewerkt aan de bewustwording van die problematieken en hoe ze opgelost zouden kunnen worden.

CS
Kijk je na de opleiding anders naar het landschap?

JV
Ik denk het wel. Doorheen de opleiding heb ik gemerkt dat ik anders naar planten kijk. Alles wat je rond je ziet, heeft veel meer betekenis.

EVDW
Het landschap lijkt statisch, hè? Als je erbij stil staat en effectief die informatie hebt, komt het tot leven. Dat wilde ik met de wandelroute doen: de juiste bril geven om naar het landschap te kijken. Het wordt zoveel fascinerender en interessanter.

AJ
Ik kijk anders naar natuur. Ik vind het allemaal nog tien keer mooier en nog tien keer interessanter. Hoe kan je mensen die daar niet in geïnteresseerd zijn, toch prikkelen?

CS
Aandacht voor je omgeving lijkt me een goede vaardigheid voor het leven. Wil je nog iets zeggen aan je medestudenten of aan toekomstige studenten?

AJ
Kijk rond u. Het is een hele belangrijke vaardigheid die wij echt verloren zijn en waarvan ik hoop dat we die terugkrijgen. Om op elk vlak en elke manier rond je te kijken, ook naar je medemensen.

EVDW
Het antwoord zit eigenlijk al in het landschap.