Manon Lambeens
Spreekt u tunneltaal?

Grafisch vormgever Manon Lambeens studeerde vorig jaar af aan KASK & Conservatorium met haar project Het Sociale Spel. Met een onderdeel daarvan, Tunneltaal, sleepte ze nadien ook nog eens de Henry Van de Velde Space Award 2022 in de wacht. Wie nieuwsgierig is kan zelf een bezoek brengen. De tunnel in kwestie ligt namelijk op de fietsautostrade tussen Aarschot en Leuven. Onrust kreeg alvast tekst en uitleg.

ONRUST
Schuttingtaal kenden we al, maar tunneltaal is iets nieuw voor ons.

MANON LAMBEENS
Het idee ontstond heel natuurlijk. Zoals velen ging ik tijdens de lockdown vaak wandelen. Mijn gebruikelijke route voerde me door een bepaalde spoorwegtunnel, waar op de muren allerlei teksten stonden geschreven: Kanye 2020, Lien hartje Peter, dat soort dingen. Soms ook met politieke inslag: Why do we give money to wars and not to the hungry. Op die manier begon ik de tunnel als (een weliswaar verboden) kladblok te zien waar vooral jongeren hun gedachten opschrijven. Hij vormt namelijk de verbinding tussen twee jeugdhuizen en ligt bovendien bij de ingang van een school.

ONRUST
Dat zijn een hoop potentiële auteurs.

MANON LAMBEENS
Ja, maar zo zie ik het ook. Voor mij is vormgeving in de eerste plaats een instrument om dingen te vertalen, een communicatietool. Ik wil anderen bij mijn praktijk betrekken en zo iets in gang zetten dat het puur formele overstijgt. Zo begon ik me een sociaal project te verbeelden, waar jongeren samen hun creativiteit konden botvieren. Ikzelf zou hen als vormgever hulpmiddelen aanreiken. Door te experimenteren met helveticaletters ontwikkelde ik daarom eerst een aantal stencils. Geen kant en klare malles, maar eerder een laagdrempelig skelet, waarmee mensen aan de slag zouden kunnen om hun eigen lettertype te ontwerpen. Sol Lewitt zei ooit: “Everyone draws a line differently.” Wel, die stencils nodigen uit om de missing links op te vullen, elk op zijn manier.

ONRUST
En aldus togen jullie onversaagd aan het werk!

MANON LAMBEENS
Ogenblikje, je loopt vooruit op de zaken. Er was nog een tweede element dat mijn aandacht trok. ‘s Nachts was het in die tunnel een behoorlijk onaangename plek. Hij was niet bijster goed verlicht en als jong vrouwelijk persoon liep je er wel eens met een bang hart. Daar viel iets mee te doen, dacht ik. Ik liet me inspireren door Daan Roosegaarde die in Noord-Brabant een lichtgevend fietsbad heeft ontworpen. Zo’n alternatieve benadering van verlichting sprak me wel aan. Na een zoektocht kwam ik uiteindelijk uit bij het bedrijf ACB Group, die wegdekverf met fosforpigment produceren. Aanvankelijk was ik niet zeker of het wel ecologisch verantwoord was. Verf blijft tenslotte iets chemisch. De voordelen bleken echter op te wegen tegen de nadelen. Ten eerste heeft de verf een heel lange levensduur. Ze neemt energie op van de zon en kan tot wel tien uur licht afgeven. Er is ook een groot verschil met straatverlichting. Je ziet de gloed pas als je er dicht bijstaat, wat minder lichtvervuiling geeft.

ONRUST
Aha, het begint ons te dagen. Stencils, check. verf, check. Hier komen de jongeren!

MANON LAMBEENS
We zijn er nog niet. Die verf kost natuurlijk veel geld. De tunnel in kwestie ligt op het grondgebied van Rotselaar en ik kreeg het van de gemeente gedaan om de zaak te sponsoren. Ik moest ook toestemming vragen aan Infrabel, die eigenaar is van de tunnel. Je ziet, tussen droom en daad staan heel wat wetten en praktische bezwaren. Trouwens, met die verf ging het ook niet meteen van een leien dakje. Je moet ze zelf mixen met precies de juiste verhoudingen en daarna heb je slechts een half uur de tijd tot ze hard is. En dan bleek ze bij de eerste testen ook nog eens te lopend. Het bedrijf heeft daar gelukkig snel een mouw aangepast.

ONRUST
Sjonge, veel gedoe zeg. Een tweede poging dan maar. Komen nu de jongeren?

MANON LAMBEENS
Ze kwamen! Als pilootproject heb ik eerst mijn eigen scoutsgroep uitgenodigd, zodat ik in vertrouwde kring een en ander scherp kon stellen. Daarna ben ik in de nabijgelegen school in elke klas van de derde graad uitleg gaan geven over wat grafische vormgeving zoal kan zijn. Dat resulteerde in een samenwerking van meer dan 300 mensen, weliswaar verspreid in de tijd, want er waren toen nog heel wat pandemiemaatregelen van kracht. Maar juist daarom was het zo belangrijk. Het bracht leven in de brouwerij en mensen voelden zich opnieuw met elkaar verbonden. Achteraf zei een meisje me: ‘Dit jaar ging niets door: geen eindejaarsreis, geen proclamatie, geen klasactiviteiten… Al mijn herinneringen aan mijn zesde middelbaar hangen vast aan deze tunnel, het zal een aandenken blijven.’

ONRUST
Dat is mooi. Heb je er zelf goede herinneringen aan?

MANON LAMBEENS
Voor mij persoonlijk was het best een ontlading. Na al dat isolement gewoon bezig zijn met verf en paletmes, frigo en muziekbox erbij… Het was natuurlijk best intenstief. Ik kon gelukkig op heel wat creatieve vrienden rekenen die spontaan zijn komen helpen. Niet alleen om de jongeren te begeleiden, maar ook qua documenatie. Benina Hu heeft foto’s gemaakt en Floris Leempoels gefilmd. Een bevriende illustrator, Thorsten Staes, stond me bij op creatief en pedagogisch vlak.

ONRUST
En hoe leest de oogst?

MANON LAMBEENS
Ik had op voorhand gesuggereerd om iets te schrijven waar je na tien jaar nog achter kan staan. Het resultaat is erg divers. Er staat ook een raadsel op, filmcitaten, slogans, al dan niet in interactie met elkaar. In iets als ‘Stay safe’ of ‘Veiligheid is voor watjes’ klinkt de tijd waarin het gemaakt is door. Anderen kwamen grappig uit de hoek. ‘Drama lama’, gevormd met kleine lamaatjes, of ‘Palettenkop met een heftruck’. Zelf heb ik er ‘ça va?’ op geschreven.

ONRUST
En, ça va?

MANON LAMBEENS
Maar ja gij.