José Brandão
Sanctuary

Net als veel componisten begon hij met conventionele werken, concertstukken die weliswaar werden uitgevoerd, maar hem zelden volledige voldoening gaven. Zijn eerste serieuze compositie voor harmonieorkest, Eclipse da Auto Degradação, schreef hij tijdens zijn bachelorstudies in Porto. Hoewel het stuk de finale haalde van een lokale wedstrijd, kreeg José te horen dat het aan persoonlijkheid ontbrak; volgens zijn lector had elke componist dit kunnen schrijven. Deze kritiek trof hem diep, maar markeerde een keerpunt in zijn artistieke ontwikkeling en motiveerde hem om een eigen muzikale stem te zoeken.

Dit leidde tot de creatie van een kamerorkeststuk met solo accordeon, getiteld Uma Última Reflexão. Het stuk volgde een structuur waarin geluid systematisch werd afgewisseld met stilte, wat een bijna mantra-achtige sfeer creëerde. Het werk leverde José niet alleen de eerste prijs in een compositiecompetitie op, maar bracht hem ook dichter bij zijn artistieke doel. Het rituele karakter van het stuk, dat herinneringen opriep aan de katholieke rituelen uit zijn jeugd, raakte een diepe persoonlijke snaar.

Toch was José na zijn bachelor nog onzeker over een carrière als componist. Hij besloot een gap year te nemen en de wereld rond te reizen, wat hem uiteindelijk, op aanraden van een vriend, naar Gent bracht. Dit jaar van reflectie en de uitvoering van zijn stuk Insurrection in Carnegie Hall, gecomponeerd tijdens zijn sabbatical, bevestigde dat hij volledig voor de muziek moest gaan.

Tijdens zijn masteropleiding in Gent richtte José zich op de rol van gebaren en rituelen in muziek, een uitdaging die veel moed en doorzettingsvermogen vereiste. Een belangrijk moment in deze zoektocht was een seminarie over echolocatie, gecombineerd met een nachtelijke performance. Deze ervaring gaf hem de laatste zet die hij nodig had om zijn artistieke visie verder te ontwikkelen. Dit leidde tot de creatie van Sanctuary, een werk dat hij beschouwt als zijn beste tot nu toe en het eerste waar hij volledig tevreden mee was.

Met Sanctuary, waarmee hij zijn masterproef afrondde, wilde José iets radicaal anders doen. Zijn fascinatie voor rituelen en de manier waarop mensen daaraan deelnemen, werd het centrale thema van de compositie. De participatie van het publiek in het ritueel brengt vaak aanvankelijk ongemak met zich mee, maar wanneer dit goed wordt uitgevoerd, kan het leiden tot catharsis, ontspanning en zelfs extase. Dit gevoel wilde José met Sanctuary overbrengen op zijn publiek. 

Het concept van Sanctuary draait om het vieren van de nacht, hoe deze mensen samenbrengt, inspireert tot feestvieren en andere ontmoetingen, en de diepere, filosofische gedachten aanwakkert. Het stuk bestaat uit drie delen: het eerste deel begint in het avondlicht, in het tweede deel verdwijnt de zon, en het derde deel brengt de nacht. Alles, van de uitvoeringstijd en setting tot de locatie en uitvoering zelf, draagt bij aan de algehele beleving. Sanctuary is veel meer dan een traditioneel concertstuk; het is een ervaring.

Centraal in Sanctuary staat de Ritual Master (RM), die samen met de muzikanten rond een altaar staat. De RM begint met een slag op de buisklokken en reciteert een door José zelfgeschreven gedicht over de troost die de
nacht biedt. Ondertussen zetten de strijkers en houtblazers in met een eenvoudig F-mineur akkoord, dat langzaam en microtonaal verschuift. Na het gedicht begeleiden de houtblazers, samen met medewerkers uit het publiek, de toeschouwers naar de ingang van de kerk. Hier liggen matten omringd door kaarsen, met daarop stukken aluminiumfolie en windgongen. Een druppelmachine wordt gevuld door de houtblazers, waarna het publiek deze taak overneemt. De strijkers stoppen met spelen, en het zachte geluid van druppelend
water blijft over. De RM steekt een kaars aan, gevolgd door de houtblazers en het publiek, die ook kaarsen aansteken. Wanneer alle kaarsen branden, stapt de RM in de cirkel van kaarsen, gaat zitten en begint aluminiumfolie te verfrommelen. De houtblazers volgen haar voorbeeld, en langzaam went het publiek aan deel uit te maken van het stuk. 

De RM staat vervolgens op, neemt een windgong en een kaars, en begint een lange, willekeurige toon te neuriën. De houtblazers en het publiek volgen haar voorbeeld terwijl ze naar het altaar loopt en haar kaars daarop plaatst. Het neuriën gaat over in vocaliseren, gevolgd door een crescendo. De buisklokken worden opnieuw aangeslagen, de strijkers beginnen weer te spelen, en het gezang houdt aan. Na drie slagen dooft de RM kaars na kaars, gevolgd door een decrescendo. Een voor een stoppen de strijkers met spelen en voegen zich bij het publiek. Wanneer alle kaarsen zijn gedoofd en enkel nog een zacht geneurie overblijft, voegt ook de RM zich bij het publiek. Ze bedankt hen en wenst hen een goede nacht, terwijl enkel het zachte geluid van windgongen blijft hangen.

Sanctuary is een ervaring die beleefd moet worden. José slaagt erin het publiek daadwerkelijk deel te laten uitmaken van de compositie, en het is een indrukwekkend werk dat de grenzen van conventionele muziek opzoekt en verlegt. Een componist om zeker in de gaten te houden!